Szczepienia to nie tylko temat dzieciństwa. Coraz więcej dorosłych interesuje się ochroną zdrowia poprzez immunizację, szczególnie w obliczu nowych zagrożeń i dynamicznych zmian epidemiologicznych. Warto pamiętać, że odporność nabyta w dzieciństwie z czasem słabnie, a niektóre choroby pozostają poważnym zagrożeniem również w wieku dorosłym.
W tym artykule wyjaśniamy, jakie szczepienia są obowiązkowe u dorosłych, które rekomendują eksperci, a także jakie programy refundacyjne obowiązują w Polsce w 2025 roku. Tekst opiera się na aktualnym Programie Szczepień Ochronnych, wytycznych Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego PZH i komunikatach Ministerstwa Zdrowia.
Obowiązkowe szczepienia dorosłych
W Polsce dorośli nie podlegają powszechnym obowiązkowym szczepieniom ochronnym tak jak dzieci. Obowiązek dotyczy wybranych sytuacji klinicznych i epidemiologicznych, kiedy zagrożenie jest realne i wymaga natychmiastowej reakcji. Lekarz ma wtedy obowiązek wdrożyć odpowiedni schemat szczepień zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych.
Do obowiązkowych szczepień u dorosłych należą przede wszystkim szczepienia poekspozycyjne. Obejmują one m.in. tężec po głębokich zranieniach, błonicę po kontakcie z chorym oraz wściekliznę po pogryzieniu przez zwierzę. W grupach ryzyka, np. u osób po przeszczepach lub z ciężkimi niedoborami odporności, obowiązek szczepień wynika z konieczności ochrony życia.
Zalecane szczepienia dla dorosłych
Lista szczepień zalecanych dorosłym jest długa i obejmuje choroby, które w dorosłości mogą przebiegać ciężej niż u dzieci. Wśród najważniejszych znajduje się szczepienie przeciwko grypie, które warto powtarzać co roku. Bardzo ważne są także dawki przypominające błonica–tężec–krztusiec (Td/Tdap), podawane co dekadę.
Do innych szczepień zalecanych należą:
- Grypa – coroczna dawka chroniąca przed sezonowym zachorowaniem.
- Błonica, tężec, krztusiec (Td/Tdap) – dawka przypominająca co 10 lat.
- MMR (odra, świnka, różyczka) – szczepienie uzupełniające dla osób nieuodpornionych.
- Ospa wietrzna – dla dorosłych bez odporności.
- WZW B i WZW A – dla osób narażonych zawodowo i podróżujących.
- Pneumokoki – zalecane osobom 50+ i przewlekle chorym.
- HPV – rekomendowane dla dorosłych, którzy nie byli szczepieni wcześniej.
- Półpasiec (RZV) – szczególnie po 50. roku życia.
- Kleszczowe zapalenie mózgu (KZM) – dla osób z rejonów endemicznych.
- Meningokoki – dla osób z obniżoną odpornością lub w dużych skupiskach ludzi.
- COVID-19 – zgodnie z sezonowymi komunikatami Ministerstwa Zdrowia.
- RSV – dla osób 60+ i kobiet w ciąży.
Tak szeroka lista wynika z faktu, że wiele chorób w dorosłości przebiega ciężej i wiąże się z większym ryzykiem powikłań. Regularne szczepienia pozwalają skutecznie zmniejszyć to ryzyko i chronić zdrowie w różnych etapach życia.
Dawki przypominające
Wielu dorosłych zapomina, że szczepienia wykonane w dzieciństwie nie gwarantują odporności na całe życie. Dlatego tak istotne są dawki przypominające. Najbardziej znanym przykładem jest szczepienie przeciwko tężcowi, błonicy i krztuścowi, które należy powtarzać co 10 lat. Podobnie w przypadku kleszczowego zapalenia mózgu potrzebne są dawki co 3–5 lat.
Szczepienia przypominające dotyczą również pneumokoków, gdzie schemat zależy od wieku i stanu zdrowia, oraz MMR czy ospy wietrznej u osób, które nie nabyły odporności wcześniej. Takie wyrównanie zaległości znacząco zmniejsza ryzyko groźnych powikłań i jest prostym elementem profilaktyki.
Szczepienia w ciąży
Ciąża to wyjątkowy czas, kiedy szczepienia chronią zarówno matkę, jak i dziecko. Zalecane są przede wszystkim szczepienia przeciwko grypie i krztuścowi (Tdap), które zmniejszają ryzyko ciężkiego przebiegu choroby i powikłań u noworodka. Coraz większe znaczenie zyskują też szczepienia przeciwko COVID-19 i RSV, które mogą skutecznie chronić niemowlę w pierwszych miesiącach życia.
Nie wszystkie szczepionki są jednak bezpieczne w ciąży. Szczepienia żywe, takie jak MMR czy ospa wietrzna, są przeciwwskazane. Dlatego planując ciążę, warto wcześniej uzupełnić kalendarz szczepień i skonsultować się z lekarzem, aby zaplanować bezpieczną profilaktykę.
Szczepienia dla podróżujących
Podróże do krajów tropikalnych czy regionów o zwiększonym ryzyku zakażeń wymagają szczególnej profilaktyki. W zależności od kierunku wyjazdu lekarze zalecają szczepienia przeciwko żółtej gorączce, durowi brzusznemu, wściekliźnie czy japońskiemu zapaleniu mózgu. Część państw wymaga okazania międzynarodowego certyfikatu szczepienia przy wjeździe.
Osoby często wyjeżdżające powinny też pamiętać o szczepieniach, które nie są obowiązkowe, ale znacząco zmniejszają ryzyko zachorowania, np. przeciwko WZW A czy cholerze. Konsultacja z lekarzem medycyny podróży na kilka tygodni przed planowanym wyjazdem to najlepszy sposób na dobór odpowiednich preparatów.
Refundacje i dostępność
W 2025 roku w Polsce część szczepień dla dorosłych objęto refundacją. Szczepienie przeciwko grypie jest bezpłatne dla osób poniżej 18. roku życia, powyżej 65 lat oraz dla kobiet w ciąży. Dorośli w wieku 18–64 mogą skorzystać z 50% refundacji. Refundacją objęto również szczepienia przeciwko pneumokokom i półpaścowi w określonych grupach ryzyka.
Nowością są szczepienia przeciwko RSV dla osób powyżej 60. roku życia i kobiet w ciąży. Część samorządów finansuje również programy szczepień przeciwko HPV u dorosłych, choć w skali kraju darmowe szczepienia obejmują głównie dzieci i młodzież. Dodatkowo, od 2025 roku znacznie rozszerzono katalog szczepień dostępnych w aptekach, co ułatwia ich realizację.
Podsumowanie
Szczepienia dorosłych to ważny element profilaktyki zdrowotnej, który zmniejsza ryzyko ciężkich chorób i powikłań. Obowiązkowe szczepienia dotyczą głównie sytuacji wyjątkowych, ale lista szczepień zalecanych jest szeroka i obejmuje zarówno preparaty sezonowe, jak i dawki przypominające. To inwestycja w zdrowie, która może uratować życie.
Każdy dorosły powinien regularnie przeglądać swoją historię szczepień i konsultować się z lekarzem w celu uzupełnienia braków. Świadome decyzje oparte na faktach sprawiają, że profilaktyka staje się skuteczna i daje poczucie bezpieczeństwa.
